امارات متحده عربی با ساختار حقوقی خاص خود، یکی از پیشرفته‌ترین و پیچیده‌ترین نظام‌های حقوقی در خاورمیانه را دارد. با توجه به جامعه چندفرهنگی و بین‌المللی این کشور، قوانین خانوادگی امارات نه تنها شامل مقررات فقهی اسلامی (شریعت)، بلکه همچنین شامل گزینه‌هایی برای اتباع غیرمسلمان و مهاجرین از ملیت‌های گوناگون است.
یکی از مهم‌ترین و پرتکرارترین پرونده‌ها در حوزه حقوق خانواده، دعاوی مربوط به طلاق، حضانت فرزند، نفقه، مهریه، تقسیم اموال، و حق دیدار فرزند است. در این مقاله به مهم‌ترین ابعاد طلاق در نظام حقوقی امارات پرداخته می‌شود.
نظام حقوقی خانواده در امارات
در امارات، قانون احوال شخصیه (Personal Status Law) اصلی‌ترین مرجع حقوقی برای دعاوی خانوادگی است. این قانون تا سال‌ها بر اساس فقه حنفی تنظیم شده بود، اما با اصلاحات مهم سال‌های اخیر، به‌ویژه در سال‌های ۲۰۲۱ و ۲۰۲۳، تغییراتی اساسی در رویه‌ها، اختیارات زنان و شیوه رسیدگی به دعاوی خانوادگی صورت گرفت.
قوانین خانوادگی در امارات بسته به ملیت و دین افراد متفاوت است. اتباع مسلمان معمولاً تابع قانون احوال شخصیه امارات هستند، در حالی که اتباع غیرمسلمان می‌توانند طبق قانون خانواده کشور خود یا قانون مدنی جدید امارات (ویژه غیرمسلمانان) اقدام نمایند.
انواع طلاق در امارات
الف) طلاق توافقی
طلاق توافقی (Mutual Divorce) ساده‌ترین و کم‌هزینه‌ترین نوع طلاق است. در این نوع، زوجین بر سر کلیه مسائل از جمله نفقه، حضانت فرزندان، مهریه، و تقسیم اموال به توافق می‌رسند و با مراجعه به مرکز مشاوره خانواده و سپس دادگاه، مراحل را انجام می‌دهند.
ب) طلاق یک‌طرفه از سوی مرد
طبق فقه اسلامی و قانون سنتی امارات، مرد مسلمان می‌تواند با رعایت مراحل خاص، همسر خود را طلاق دهد. اما در قوانین جدید، حتی در این حالت نیز مشاوره خانواده و ثبت طلاق در دادگاه الزامی است. صدور طلاق شفاهی یا بدون مراجعه به دادگاه، رسمیت ندارد.
ج) طلاق از سوی زن (خلع یا طلاق قضایی)
زنان نیز در شرایط خاصی می‌توانند تقاضای طلاق کنند، از جمله:
- عدم پرداخت نفقه توسط شوهر
- ضرب و جرح یا بدرفتاری
- اعتیاد یا حبس طولانی شوهر
- نبود رابطه زناشویی
- غیبت شوهر بیش از یک سال
در این حالت، زن باید دلایل محکمه‌پسند ارائه کند و ممکن است لازم باشد بخشی از مهریه یا حقوق مالی خود را ببخشد.
مراحل حقوقی طلاق در امارات
۱. ثبت درخواست در مرکز مشاوره خانواده
همه دعاوی طلاق ابتدا باید از طریق مرکز اصلاح خانواده در دادگاه محل اقامت آغاز شوند. در این مرکز، مشاوران سعی می‌کنند با مذاکره، زوجین را به مصالحه ترغیب کنند.
۲. ارجاع به دادگاه احوال شخصیه
در صورت عدم سازش، پرونده به دادگاه خانواده (Personal Status Court) ارجاع داده می‌شود. این دادگاه‌ها در دبی، ابوظبی و سایر امارات فعال هستند و شعب تخصصی برای رسیدگی به طلاق، نفقه، حضانت و سایر دعاوی خانوادگی دارند.
صدور حکم طلاق
پس از بررسی مستندات، شنیدن اظهارات طرفین، و بررسی گزارشات روانشناس یا مددکار اجتماعی (در صورت لزوم)، حکم طلاق صادر می‌شود. حکم ممکن است شامل تصمیم‌گیری درباره موارد زیر باشد:
- تایید یا رد طلاق
- تعیین نفقه زن و فرزندان
- مهریه و حقوق مالی زن
- حضانت فرزند و حق ملاقات
حضانت فرزندان پس از طلاق
در قوانین سنتی امارات، حضانت فیزیکی (custody) غالباً به مادر و ولایت قانونی (guardianship) به پدر تعلق دارد. به عبارت دیگر، مادر فرزند را بزرگ می‌کند ولی پدر در تصمیمات مالی و آموزشی نقش دارد.
سن حضانت:
- پسر: تا ۱۱ سالگی
- دختر: تا ۱۳ سالگی
با این حال، در صورت اثبات عدم صلاحیت یکی از والدین، دادگاه می‌تواند حضانت را به دیگری واگذار کند. همچنین در قوانین جدید غیرمسلمانان، حضانت می‌تواند به صورت مشترک (joint custody) نیز باشد.
نفقه و حمایت مالی
دادگاه می‌تواند بر اساس درآمد شوهر، سطح زندگی زوجین، و نیازهای فرزند، میزان نفقه را تعیین کند. نفقه شامل:
- هزینه‌های زندگی زن تا پایان عده
- نفقه فرزند تا رسیدن به سن قانونی یا ازدواج دختر
- اجاره خانه، درمان، آموزش و لباس
در صورت تخلف شوهر از پرداخت نفقه، زن می‌تواند تقاضای اجرای حکم و حتی توقیف دارایی یا ممنوع‌الخروجی شوهر را مطرح کند.
مهریه در دعاوی طلاق
در امارات، مهریه (Mahr) باید در قرارداد ازدواج (عقدنامه) ذکر شود و بر دو بخش است:
- مهر مقدم: پرداخت شده در زمان عقد
- مهر مؤخر: قابل مطالبه در صورت طلاق
در طلاق یک‌طرفه از سوی مرد، مهریه مؤخر به زن تعلق می‌گیرد. اما در طلاق از سوی زن یا طلاق توافقی، ممکن است زن بخشی از آن را ببخشد یا معادل آن مصالحه شود.
نقش داوری در دعاوی طلاق
در برخی موارد، به ویژه در طلاق‌های دشوار، دادگاه دو داور از طرف خانواده زن و مرد انتخاب می‌کند تا به حل اختلاف کمک کنند. این امر برگرفته از آیات قرآن و سنت اسلامی است.
اجرای احکام طلاق و ثبت در اسناد رسمی
پس از صدور حکم طلاق، طرفین باید آن را در اداره ثبت احوال امارات ثبت کنند. این مرحله برای دریافت مدارک شناسایی جدید، تغییر نام خانوادگی یا ثبت ازدواج مجدد الزامی است.
با توجه به پیچیدگی قوانین و تغییرات اخیر در مقررات خانوادگی، مشاوره با وکیل متخصص در حقوق خانواده در امارات یک ضرورت محسوب می‌شود. وکیل نه‌تنها در تنظیم دادخواست، بلکه در مذاکرات صلح‌آمیز، تنظیم توافقنامه‌های مالی، و دفاع در دادگاه نقش کلیدی دارد.